ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਫਜ਼ਲ ਖਾਨ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦ ਕੇ ਕੀਤੀ
J.H.Oliver
ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜੇਐਚ ਓਲੀਵਰ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਭੁਲਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਓਲੀਵਰ, ਜਿਸ ਨੇ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਓਲੀਵਰ ਗੰਜ ਮਾਰਕੀਟ (ਮੇਹਰੀਅਨ ਬਾਜ਼ਾਰ) ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ, ਉਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਰਸਾ ਵਿੱਚ ਕਸਟਮ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ। ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1844 ਵਿੱਚ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਆਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਬੰਗਲਾ ਵੈਨਸ ਅਗਨਿw ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ. ਸਿਰਸਾ ਟਾਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਜੁਗਲ ਕਿਸ਼ੋਰ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਓਲੀਵਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਖੇਤਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਲੰਘਣਾ ਖ਼ਤਰੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਸੀ. ਚੋਰ, ਲੁਟੇਰੇ, ਸ਼ੇਰ, ਸੱਪ ਵਰਗੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਡਰ ਸੀ. ਲੋਕ ਮਲੋਟ ਰੋਡ ਅਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਰੋਡ 'ਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੰਘਦੇ ਸਨ. ਫਿਰ ਉਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਭਤੀਆਣਾ (ਹੁਣ ਸਿਰਸਾ) ਦਾ ਸਹਾਇਕ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਬਣਿਆ, ਫਿਰ ਉਹ ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ 1846 ਵਿੱਚ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ। ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ, ਅਰਨੀਵਾਲਾ, ਅਬੋਹਰ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਖਾਲੀ ਸੀ। ਅਰਨੀਵਾਲਾ-ਜੋਧਕਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਕਸਟਮ ਪੋਸਟ ਸੀ. ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਸਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ. ਇਸ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰੇ ਵੱਸੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਮੀਆ ਫਜ਼ਲ ਖਾਨ ਵੱਟੂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਟੈਕਸ ਵਸੂਲਣ ਲਈ ਇੱਕ ਨੰਬਰਦਾਰ ਬਣਾਇਆ। ਨੰਬਰਦਾਰ ਫਜ਼ਲ ਖਾਨ ਵਾਟੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਨਹਿਰੀ ਪਾਣੀ 'ਤੇ ਟੈਕਸ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਖਜ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਾਉਂਦਾ ਸੀ. ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਆਮਦਨੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ, ਓਲੀਵਰ ਨੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਵਾਟੂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚਣ ਲਈ ਕਿਹਾ. ਨੰਬਰਦਾਰ ਵੱਟੂ ਕੋਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਇਸ ਸ਼ਰਤ 'ਤੇ ਵੇਚਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ' ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ (ਫਜ਼ਲ ਖਾਨ). ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫਸਰ ਓਲੀਵਰ ਨੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਵੱਟੂ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਮੰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ thirtyਾਈ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ 144 ਰੁਪਏ ਅੱਠ ਅੰਨਾ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਫਾਜ਼ਿਲਕੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੋ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਬਣ ਗਿਆ। 1862 ਵਿੱਚ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰਾ, ਪੰਜਾਂਵਾਲੀ, ਬਨਵਾਲਾ, ਖੋਵਾਲੀ ਅਤੇ ਕੇਰੂਵਾਲਾ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ 2165 ਵਿੱਘੇ ਜ਼ਮੀਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਖਰੀਦੀ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਸਦੀ ਕੀਮਤ 1301 ਰੁਪਏ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਨੰਬਰ 1034 ਅਧੀਨ 7 ਅਗਸਤ 1867 ਨੂੰ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਦੀ ਹੱਦ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1877 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦੀ ਗਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਮਤ ਪੰਚਾਇਤੀ ਫੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਨੰਬਰਦਾਰ ਵੱਟੂ ਨੂੰ ਅਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ. ਸਮੇਂ ਨੇ ਇੱਕ ਮੋੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਵਿੱਚ ਉੱਨ ਦੇ ਵਪਾਰ ਨੇ ਤੇਜ਼ੀ ਫੜਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ. ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਪੇਡੀਵਾਲ, ਮਾਰਵਾੜੀ, ਅਗਰਵਾਲ ਅਤੇ ਅਰੋਦਵੰਸ਼ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ. ਉਹ ਲੋਕ ਵਪਾਰੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਉੱਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ. ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, 1852 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫਸਰ ਥਾਮਸਨ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ. ਉਹ 1857 ਤਕ ਜੀਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਿਕਾਸ ਅਬੋਹਰ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਏ. ਕਹਾਣੀ 1857 ਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਗਾਂ ਅਤੇ ਸੂਰ ਦੀ ਚਰਬੀ ਵਾਲੇ ਕਾਰਤੂਸਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਫੈਲ ਗਈ। ਇਸ ਅੱਗ ਦੀ ਚੰਗਿਆੜੀ ਸਿਆਲਕੋਟ, ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ, ਮੁਲਤਾਨ, ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਮੇਰਠ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਪਹੁੰਚੀ। ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫਸਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਕੀਤਾ. ਓਲੀਵਰ ਨੂੰ ਫਿਰ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਦਬਾਇਆ ਗਿਆ. 1857 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਫੌਜੀ ਛਾਉਣੀ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਫੈਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਵਿੱਚ ਜੇਜੇ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ. ਐਚ ਓਲੀਵਰ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ. ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਫੈਲਣ ਦਾ ਡਰ ਸੀ। ਓਲੀਵਰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਜਾਸੂਸਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਬਗਾਵਤ ਫੈਲ ਸਕਦੀ ਹੈ. ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਇੱਥੇ ਮਿਲਟਰੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਬਦਲਾਅ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ. ਉਸਨੇ 57 ਬੁਨਿਆਦੀ ਪੈਦਲ ਸੈਨਾ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਕੁਝ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਯੂਨਿਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ. ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੇਚੈਨੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ. ਉਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ. ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਤੇ, ਓਲੀਵਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ. ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫਸਰਾਂ ਤੋਂ ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਬਕਾਏ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਅਫਸਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਤੋਂ ਸਾਫ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ. ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿਪਾਹੀ ਹੋਰ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ. ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋ ਗਏ। ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਲਹਿਰ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਤੱਕ ਫੈਲ ਗਈ. ਅੰਦੋਲਨ ਪੂਰੇ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੀ. ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, ਜੇ.ਐਚ. ਓਲੀਵਰ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ. ਇਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਭਾਵਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਵੱਟੂ ਅਤੇ ਬੋਡਲਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਓਲੀਵਰ 57 ਅਸਲ ਪੈਦਲ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ. ਉਸਨੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ. ਓਲੀਵਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਲਟਰੀ ਫੋਰਸ ਬਣਾਈ. ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਉਸ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਕਸਟਮ ਡਿ dutyਟੀ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਡਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਇਸ ਕਾਰਨ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫਸਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਆਏ। ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜੀ ਫੋਰਸ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ. ਜਿਸਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਓਲੀਵਰ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਹੋਇਆ. ਵੱਟੂ ਅਤੇ ਬੋਦਲਾ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਕਾਰਨ ਗੁਆਂ neighboringੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਖਲੀਫੇ ਦਾ ਵਾਧਾ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਖੇਤਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪਿੰਡ ਜਿੱਥੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਬਗਾਵਤ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਓਲੀਵਰ ਨੇ ਨਵੇਂ ਨਿਯੁਕਤ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦਬਾਇਆ. ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲ ਗਈ, ਓਲੀਵਰ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ. ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, ਓਲੀਵਰ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ. ਓਲੀਵਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ. ਉਹ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਉਚਾਈਆਂ ਤੇ ਲੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਸ਼ੇਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਪਹੁੰਚੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵੀ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਵੀ ਓਲੀਵਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸਿਰਸਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਲਈ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ ਨੂੰ ਚਾਰ ਪਰਗਨਾ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ। ਜੋ 1883 ਤੱਕ ਚੱਲੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਓਲੀਵਰ ਡੀਸੀ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਵਿਆਹ ਰਜਿਸਟਰਾਰ ਦਾ ਚਾਰਜ ਵੀ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ. ਓਲੀਵਰ ਨੇ 1858–68 ਤੱਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਚਾਰਜ ਸੰਭਾਲਿਆ. ਉਸ ਨੂੰ 1500 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਤਨਖਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਚੇਚਕ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ. ਜਿਸ 'ਤੇ ਓਲੀਵਰ ਨੇ 10 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਇਲਾਜ ਕਰਦੇ ਸਨ. ਓਲੀਵਰ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ, ਕੈਂਪ ਲਗਾ ਕੇ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਟੀਕੇ ਲਗਾਏ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਭਟਕਣਾ ਹੋਈ, ਓਲੀਵਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਆਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ 16 ਨਵੰਬਰ 1859 ਤੋਂ 30 ਜਨਵਰੀ 1860 ਤੱਕ ਪੂਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਜੋ 1957 ਵਰਗੀ ਸਥਿਤੀ ਦੁਬਾਰਾ ਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇ. ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਰਨਲ ਡਾਇਰ ਇੱਥੇ ਤਾਇਨਾਤ ਹੋਏ, ਜੋ 1870 ਤੱਕ ਰਹੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਓਲੀਵਰ ਲੰਮੀ ਛੁੱਟੀ ਲੈ ਕੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਚਲੇ ਗਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੇਲਵਿਲ, ਕੈਪਟਨ ਐਚ ਲਾਰੈਂਸ, ਟਰਫੋਰਡ, ਮੇਜਰ ਵੁਡ ਵੀ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਰਹੇ, ਉਹ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ. ਹੁਣ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਇੱਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਡਾ: ਬਸੰਤ ਗਰਗ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਤਾਇਨਾਤ ਪਹਿਲੇ ਡੀਸੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਮਾਣ ਹੈ।
---------
फज़ल खां से भूमि खरीदकर बसाया फाजिल्का
विकास दूत और प्रभावशाली अधिकारी: जे.एच.ओलिवर
ब्रिटिश अधिकारी जे.एच.ओलिवर द्वारा फाजिल्का के विकास में योगदान को भुलाया नहीं जा सकता। फाजिल्का के बीचोबीच ओलिवर गंज मार्केट (मेहरीयां बाजार) का निर्माण करवाने वाले ओलिवर जिला सिरसा में कस्टम विभाग के अधिकारी थे। वह पहली बार फाजिल्का में 1844 में आए, तब वंस एगन्यू ने बंगले का निर्माण करवाया था। हिस्टरी ऑफ सिरसा टाऊन में लेखक जुगल किशोर गुप्ता ने ओलिवर के अनुसार लिखा है कि उस वक्त फाजिल्का इलाका सुरक्षित नहीं था। यहां से गुजरना खतरे से खाली नहीं था। चोर, डाकू, शेर, सांप जैसे जंगली जानवरों का खौफ था। मलोट रोड और फिरोजपुर रोड पर लोग टोलियां बनाकर गुजरते थे। फिर वह जिला भटियाणा (अब सिरसा) के सहायक अधिक्षक बने तो उन्हें मुलतान में तैनात किया गया। इसके बाद उन्हें 1846 में फाजिल्का में तैनात कर दिया गया। तब फाजिल्का, अरनीवाला, अबोहर तहसील में पुलिस पोस्ट खाली थी। अरनीवाला-जोधका में ही एक कस्टम पोस्ट थी। वह शहर को पूरी तरह से आबाद करने की चाहत रखते थे। इस चाहत को पूरा करने के लिए उन्होंने सतलुज दरिया के किनारे बसने वाले मुस्लिम कबीले का एक जमींदार मिया फज़ल खां वट्टू से संपर्क किया और उसे कृषको से टैक्स इक्_ा करने के लिए नंबरदार बना दिया। नंबरदार फज़ल खां वट्टू कृषकों से कृषि और नहरी पानी का टैक्स इक्_ा करता और ब्रिटिश कोष में जमां करवा देता था। ब्रिटिश साम्राज्य के राजस्व में इजाफा होते देखकर ओलिवर ने नंबरदार वट्टू को बुलाकर यहां एक नगर बसाने के लिए जमीन बेचने की बात कही। नंबरदार वट्टू के पास जमीन की कमीं नहीं थी। वह नगर बसाने के लिए जमीन बेचने के लिए इस शर्त पर तैयार हो गया कि नगर का नाम उसके (फज़ल खां) नाम पर रखा जाए। ब्रिटिश अधिकारी ओलिवर ने नंबरदार वट्टू की शर्त मान ली और उससेे साढ़े बत्तीस ऐकड़ जमीन 144 रूपए आठ आन्ने में खरीद ली। उसके बाद नगर का नाम फजिल्की रखा गया। जो धीरे-धीरे फाजिल्का पड़ गया। 1862 में ब्रिटिश साम्राज्य की ओर से फाजिल्का नगर का दायरा विशाल करने के लिए सुलतानपुरा, पैंचावाली, बनवाला, ख्योवाली और केरूवाला रकबे की 2165 बीघा जमीन खरीद कर ली गई। जिसका मूल्य 1301 रूपए तय किया गया था। उसके बाद सात अगस्त 1867 के दिन पंजाब सरकार के नोटीफिकेशन नंबर 1034 के तहत फाजिल्का की सीमा निर्धारित कर दी गई। ब्रिटिश साम्राज्य की ओर से खरीद की गई जमीन का निर्धारित मुल्य 1877 में नंबरदार वट्टू को पंचायती फंड से अदा किया गया। समय ने करवट ली और फाजिल्का में ऊन का व्यापार गति पकडऩे लगा। व्यापार में इजाफे के लिए ब्रिटिश अधिकारी ने पेड़ीवाल, मारवाड़ी, अग्रवाल और अरोड़वंश जाति के लोगों को न्योता दिया। वह लोग व्यापारी थे और उन्होंने यहां ऊन व अन्य कई तरह के व्यापार शुरू कर दिए। जिससे फाजिल्का व्यापारिक केन्द्र बन गया। उधर 1852 में ब्रिटिश अधिकारी थोमसन को तैनात किया गया। वह 1857 तक रहे और उन्होंने अधिकतर अबोहर व उसके आसपास के गांवों में विकास करवाया।
बात 1857 की है जब ब्रिटिश साम्राज्य में तैनात भारतीय सैनिकों द्वारा गाय और सूअर की चर्बी वाले कारतूस चलाने से इंकार करने के बाद देश भर में स्वतंत्रता संग्राम की पहली लड़ाई फैली। इस आग की चिंगारी मेरठ के बाद सियालकोट, मिन्टगुमरी, मुल्तान, बहावलपुर और अन्य क्षेत्रों से होती हुई फाजिल्का तक आ पहुंची। जहां ब्रिटिश अधिकारियों के खिलाफ एक बड़े जनसमूह ने आंदोलन किया। तब ओलिवर को फिर फाजिल्का में तैनात किया गया और उन्होंने स्थानीय लोगों की सहायता से उसे दबा दिया। सन् 1857 में जब फिरोजपुर सैनिक छावनी में असंतुष्टी फैलने लगी तो तुरंत प्रभाव से फाजिलका में जे. एच. ओलिवर को भेजा गया। क्योंकि यहां के सैनिको में असंतोष फैलने का भय हो गया। ओलिवर को पता चल गया कि उनके गुप्तचर व उनके द्वारा बनाए गए दलों के सैनिकों में किसी भी समय विद्रोह फैल सकता है। इसलिए उन्होंने यहां के सैनिक दलों में कुछ बदलाव करना शुरू कर दिया। उन्होंने सैनिक दलों की 57 मूल पैदल सेना और कुछ घुड़सवार सेना को छोटी-छोटी टुकडिय़ों में बांट दिया। सैनिकों में असंतोष पैदा हो गया। उन्होंने ब्रिटिश साम्राज्य के खिलाफ बगावत शुरू कर दी। इसका पता चलते ही ओलिवर ने उन दलों को तोड़ दिया। सैनिक ब्रिटिश अधिकारियों से बकाया वेतन की मांग करने लगे, मगर अधिकारियों ने उन्हें वेतन देने से साफ मना कर दिया। इससे सैनिक ज्यादा भडक़ उठे और वे खुलकर ब्रिटिश साम्राज्य की खिलाफ्त करने लगे। क्षेत्र में ब्रिटिश साम्राज्य के कार्यरत अन्य भारतीय सैनिक भी ब्रिटिश साम्राज्य के खिलाफ हो गए। क्षेत्र के अधिकांश लोग संघर्ष में सैनिको का साथ देने लगे। आंदोलन शहर से गांवों तक पहुंच गया। आंदोलन पूरी तरह भडक़ उठा था। क्षेत्र में वट्टू और बोदला जाति के जमीदारों पर जे.एच. ओलिवर का गहरा प्रभाव था। इसलिए लोगों की अनिश्चत भावनाओं पर गहरा प्रभाव डालने के लिए उन्होंने वट्टू और बोदलों को सहायता के लिए बुलाया। उनकी सहायता से ओलिवर 57 मूल पैदल सेना को निशस्त्र करने के काबिल हो गया। उन्होनें क्षेत्र के उन लोगों को इक्_ा कर लिया जो ब्रिटिश सेना की नौकरी को तैयार थे। ओलिवर ने उनका एक सैनिक दल गठित कर दिया। जो लोग उस दल में शामिल नहीं हुए, उन्हें सीमा शुल्क अधिक लगाने का डर दिया गया। इस कारण भारी संख्या में लोग ब्रिटिश अधिकारियों की सहायता के लिए आ गए। उनका एक बड़ा सैनिक दल बनाया गया। जिनकी सहायता से ओलिवर का प्रभाव ओर गहरा हो गया। वट्टू और बोदला जमीदारों द्वारा ब्रिटिश अधिकारियों का सहयोग करने से पडा़ेसी जनसंख्या की खिलाफ्त में वृद्धि रूक गई। क्षेत्र में जिन बड़े गांवों में ब्रिटिश साम्राज्य के खिलाफ खुला विद्रोह चल रहा था। ओलिवर ने नवनियुक्त सैनिको के सहयोग से उनका विद्रोह दबा दिया गया। ब्रिटिश साम्राज्य का खिलाफ्त करने वाले कई सैनिको और ग्रामीण नेताओं को गिरफ्तार कर लिया गया और उन्हें सजा दी गई। हालांकि देश भर में अशांति फैली हुई थी, लेकिन फाजिल्का में ओलिवर ने माहौल को शांत करने में कामयाबी हासिल कर ली। जिसके बदले ब्रिटिश सरकार की ओर से ओलिवर को अवॉॅर्ड से नवाजा गया और साथ ही प्रमोशन भी दी गई।
इलाके में ओलिवर एक प्रभावशाली अधिकारी के नाम से प्रसिद्ध हो चुके थे। उन्होंने इस शहर को बुलंदियों तक पहुंचाया और लोग उन्हें इलाके का शेर के नाम से पुकारने लगे। इसके अलावा जो भी अधिकारी फाजिल्का पहुंचे, वह अपना प्रभाव नहीं बना पाए। फाजिल्का तहसील का पहली बार स्थायी बंदोबस्त करने का श्रेय भी ओलिवर को जाता है। उन्होंने सिरसा जिला के लिए फाजिल्का तहसील को चार परगनों में बांटा सेटलमेंट आफिसर ओलिवर की ओर से स्थायी बंदोबस्त 1857-63 में किया गया। जो 1883 तक चलता रहा। इस बीच ओलिवर डीसी बन गए और साथ ही उन्हें मैरिज रजिस्ट्रार का चार्ज भी दिया गया। ओलिवर के पास जिले का चार्ज 1858-68 तक रहा। उन्हें 1500 रूपये प्रति माह वेतन दिया जाता था। इस दौरान क्षेत्र में चेचक की बीमारी फैल गई। जिस पर ओलिवर ने 10 रूपये प्रति सेलरी के हिसाब से व्यक्ति तैनात किए, जो इलाज करते थे। ओलिवर की देखरेख में इस बीमारी से पीडि़त लोगों के लिए शिविर लगाकर टीके लगाए गए। जब दोबारा जिलाबंदी हुई तो ओलिवर ने अपना पहला आदेश जारी किया कि 16 नवंबर 1859 से 30 जनवरी 1860 तक जिला भर में अपने हथियार जमा करवा दें, ताकि 1957 जैसे हालात पुन: उत्पन न हों। इसके बाद यहां कर्नल डायर की तैनाती की गई, जो 1870 तक रहे। इस दौरान ओलिवर लंबी छुट्टी लेकर इंग्लेंड चले गए। हालांकि इस बीच मेलविल, कैप्टन एच. लारेन्स, टरॉफोर्ड, मेजर वुड भी रहे, लेकिन वह अपना नाम स्थापित करने में नाकाम रहे। अब फाजिल्का जिला बन चुका है और यहां डॉ. बसंत गर्ग को पहले डीसी तैनात होने का गर्व प्राप्त है।
---------Lachhman Dost -Writer- Fazilka Ek Mahagatha----------------
Founded Fazilka by buying land from Fazal Khan
Development Ambassador and Influential Officer: J.H. Oliver
The contribution of British officer J.H. Oliver to the development of Fazilka cannot be forgotten. Oliver, who got the Oliver Ganj Market (Mehriyan Bazar) constructed in the heart of Fazilka, was an officer of the Customs Department in district Sirsa. He first came to Fazilka in 1844, when the bungalow was built by Vans Agnew. In the History of Sirsa Town, writer Jugal Kishore Gupta has written according to Oliver that the Fazilka area was not safe at that time. Passing through here was not free from danger. There was a fear of wild animals like thieves, robbers, lions, snakes. People used to pass through in groups on Malout Road and Ferozepur Road. Then he became assistant superintendent of district Bhatiana (now Sirsa), then he was posted in Multan. After this he was posted in Fazilka in 1846. Then the police post in Fazilka, Arniwala, Abohar tehsil was vacant. There was a custom post in Arniwala-Jodhka itself. He wanted to completely populate the city. To fulfill this desire, he contacted Mia Fazal Khan Wattu, a zamindar of a Muslim tribe who settled on the banks of the Sutlej river and made him a numberdar to collect taxes from the farmers. Numberdar Fazal Khan used to collect taxes on agriculture and canal water from Watu farmers and deposited them in the British treasury. Seeing the increase in the revenue of the British Empire, Oliver called the numberdar Wattu and asked him to sell the land to set up a town here. Numberdar Vattu had no shortage of land. He agreed to sell the land to set up the city on the condition that the city be named after him (Fazal Khan). The British officer Oliver accepted the condition of the numberdar Wattu and bought thirty two and a half acres of land from him for Rs 144 and eight annas. After that the city was named Fazilki. Which gradually became Fazilka. In 1862, 2165 bighas of land of Sultanpura, Panchawali, Banwala, Khowali and Keruwala areas were purchased by the British Empire to expand the area of Fazilka city. The price of which was fixed at Rs 1301. After that, on August 7, 1867, under the notification number 1034 of the Punjab Government, the boundary of Fazilka was fixed. In 1877, the fixed price of the land purchased by the British Empire was paid to the numberdar Vattu from the Panchayati fund. Time took a turn and the wool trade in Fazilka started gaining momentum. To increase the trade, the British officer invited the people of Pediwal, Marwari, Agrawal and Arodvansh castes. Those people were traders and they started wool and many other types of business here. Due to which Fazilka became a trading center. On the other hand, in 1852, British officer Thomson was posted. He lived till 1857 and got development done mostly in Abohar and its surrounding villages.
The story dates back to 1857 when the first war of independence spread across the country after Indian soldiers stationed in the British Empire refused to use cartridges containing cow and pig fat. The spark of this fire reached Fazilka after Meerut, passing through Sialkot, Mintgumri, Multan, Bahawalpur and other areas. Where a large mass movement agitated against the British officers. Oliver was then posted to Fazilka and suppressed with the help of the local people. In 1857, when dissatisfaction started spreading in the Firozpur military cantonment, J.J. in Fazilka with immediate effect. H. Oliver was sent. Because there was a fear of spreading discontent among the soldiers here. Oliver learns that a rebellion could break out at any time between his spies and the troops he had formed. So he started making some changes in the military parties here. He divided the original 57 infantry and some cavalry into small units. Discontent arose among the soldiers. He started a rebellion against the British Empire. Upon learning of this, Oliver broke those parties. The soldiers started demanding arrears of salary from the British officers, but the officers flatly refused to pay them. Due to this the soldiers became more enraged and they openly started opposing the British Empire. Other Indian soldiers of the British Empire working in the area also turned against the British Empire. Most of the people of the area started supporting the soldiers in the struggle. The movement spread from city to village. The movement was in full swing. In the area, J.H. Oliver was a profound influence. So in order to make a deep impact on the uncertain feelings of the people, he called on Vattu and the Bodals to help. With their help Oliver was able to disarm the 57 original infantry. He gathered those people from the area who were ready to serve in the British Army. Oliver formed a military force for them. Those who did not join that party were given the fear of levying higher customs duty. Due to this a large number of people came to the aid of the British officers. A large military force was formed. With whose help Oliver's influence deepened further. The growth of the caliphate of the neighboring population was stopped due to the cooperation of the British officials by the Wattu and Bodla zamindars. Large villages in the area where open rebellion was going on against the British Empire. Their rebellion was suppressed by Oliver with the help of newly appointed soldiers. Many soldiers and village leaders who opposed the British Empire were arrested and They were punished. Although there was unrest across the country, Oliver managed to calm the atmosphere in Fazilka. In return, Oliver was awarded the award by the British government and also promoted.
Oliver had become famous as an influential officer in the area. He took this city to the heights and people started calling him the lion of the area. Apart from this, the officers who reached Fazilka could not make their impact. Oliver is also credited with making the first permanent settlement of Fazilka tehsil. He divided Fazilka tehsil into four parganas for Sirsa district. Permanent settlement was made in 1857-63 on behalf of Settlement Officer Oliver. Which lasted till 1883. Meanwhile, Oliver became the DC and was also given the charge of marriage registrar. Oliver held charge of the district from 1858–68. He was given a salary of 1500 rupees per month. During this time the disease of smallpox spread in the area. On which Oliver posted persons at the rate of Rs 10 per salary, who used to treat. Under Oliver's supervision, vaccinations were conducted for people suffering from this disease by setting up camps. When re-districting took place, Oliver issued his first order that from 16 November 1859 to 30 January 1860, to deposit his arms throughout the district, so that the situation like 1957 would not arise again. After this Colonel Dyer was posted here, who remained till 1870. During this, Oliver went to England after taking a long leave. Although Melville, Captain H. Lawrence, Turford, Major Wood also remained in the meantime, he failed to establish his name. Now Fazilka has become a district and Dr. Basant Garg is proud to be the first DC posted here.
---------
